Vereniging van Oud-Parlementariërs

Van 30 november tot 13 december 2023 heeft in Dubai de 28ste United Nations Climate Change Conference (COP 28) plaatsgevonden. Op deze jaarlijkse bijeenkomst wordt gesproken over de maatregelen die nodig zijn om de klimaatcrisis te bestrijden zoals het beperken van de stijging van de mondiale gemiddelde temperatuur tot maximaal 1.5°C, het bereiken van net-nul uitstoot in 2050 en het helpen van kwetsbare landen om zich aan te passen aan de effecten van klimaatverandering. Over de uitkomst van die COP 28 spreekt Monique de Vries met Ed Nijpels, voormalig voorzitter van het Energie- en Klimaat Akkoord.

Hoe bijzonder is het dat het “weg bewegen van fossiele brandstoffen” (transitioning away from fossil fuels) is opgenomen in de slotverklaring van de COP28?

“Dat is een doorbraak. Ben ik er tevreden mee? Het is natuurlijk verwoord in internationaal jargon, maar in politieke termen is dit een doorbraak. Voor het eerst is erkend dat fossiele brandstoffen de voornaamste oorzaak zijn van klimaatverandering en dat je die dus moet terugdringen. Deze doorbraak kwam op het laatst en was natuurlijk extra gevoelig omdat dit in de Arabische wereld, in een Arabisch land met een Arabische voorzitter mogelijk vragen was om ellende. Maar je kunt ook andersom redeneren: stel dat we niet in Qatar hadden gezeten, maar in een ander land, dan hadden ze misschien de kont tegen de krib gegooid”.

Halen we nu het doel om in 2025 de uitstoot tot netto nul te brengen?

“Ik ben ervan overtuigd dat het doel van 2050 haalbaar is. We hebben nog 25 jaar te gaan, wat overigens niet betekent dat er niet ook nog allerlei tegenvallers zullen zijn, iedere dag opnieuw. Als Minister van VROM heb ik met collega’s in 1989 de eerste wereldwijde ministersconferentie georganiseerd in Noordwijk, nu 35 jaar geleden. Nederland heeft toen samen met een paar andere landen een aantal maatregelen voorgesteld. Als die maatregelen toen waren doorgevoerd was de wereldwijde uitstoot van CO₂ nu 50% minder geweest! Slechts drie maanden eerder was het Intergovernmental Panel of Climate Change (IPCC) opgericht. Noordwijk was daarmee de voorloper van Kyoto en de latere COP’s. Pas in Kyoto werden voor het eerst weer afspraken vastgesteld”.

“De opening van de conferentie van Noordwijk was tevens de laatste dag van mijn ministerschap. Het kabinet Lubbers 2 was gevallen en de formatie van een nieuw kabinet was afgerond. De nieuwe ministers konden beëdigd worden. Omdat op maandag koningin Beatrix aanwezig moest zijn bij de opening van de conferentie werd de beëdiging van het kabinet uitgesteld tot dinsdag om 12.00 uur. Die dinsdag begon ik mijn persconferentie met 150 man buitenlandse pers met de mededeling dat ik aan het begin van deze conferentie nog minister was maar aan het einde geen minister meer zou zijn maar lid van Hare Majesteit’ s loyale oppositie. Het journaille begreep er niets van".

Is verdrievoudiging van duurzame energie zoals zon en wind een vliegwiel voor de afbouw van fossiel?

“Jazeker. Het hangt natuurlijk allemaal met elkaar samen want iedere megawatt die je duurzaam opwekt die hoeft niet met fossiel te worden opgewekt. Maar het beste middel voor bestrijding van het klimaatbeleid blijft natuurlijk besparing. Alles wat je bespaart hoef je ook niet op te wekken. Daarin zijn nog grote resultaten in te bereiken. Kanttekening daarbij is dat het te weinig gekwantificeerd is”.

Global Stocktake

“Een middel daarvoor is de Global Stocktake (GST). Global Stocktake is een alomvattende beoordeling van de voortgang van de wereld op het gebied van klimaatactie. Het is verankerd in artikel 14 van het Akkoord van Parijs en is bedoeld om de partijen te informeren over hun voortgang ten opzichte van de doelstellingen ervan, inclusief maar niet beperkt tot het beperken van de mondiale temperatuurstijging tot 1.5°C.  Maarten Keulemans van de Volkskrant heeft uitgerekend dat als alle landen de komende jaren doen wat ze beloofd hebben, dat 2050 haalbaar is”.

Geen sancties

“Het accent moet dus de komende jaren liggen op het naleven van de afspraken en dat in de wetenschap dat er geen sancties zijn. De enige sanctie die we hebben is internationale blaming. Dat maakt op sommige landen indruk maar andere zullen zeggen dat ze er niet wakker van liggen. Dan is de vraag waar de internationale gemeenschap voor komt te staan of je er ook sancties aan zou moeten verbinden, bijvoorbeeld in de sfeer van internationale handel, maar dan ga je dus heel ver dan ga je iets wat niet belegd is met een sanctie via een omweg proberen te forceren.  Wat Europa nu gaat doen met die extra CO2-heffing is een instrument dat je ook kunt hanteren ten opzichte van landen die hun afspraken niet nakomen. Maar dan zit je dus niet op het terrein van de strafmaatregelen. Met de carbon tax die er aan gaat komen belast je het gewoon en daar kun je tegen protesteren, maar dat is geen straf. Dat is level playing field organiseren”.

Tot veler positieve verrassing werd aan het begin van de conferentie al besloten tot de instelling van een Klimaatschadefonds waaruit arme landen die getroffen worden door stormen, overstromingen of andere rampen als gevolg van de klimaatveranderingen geld kunnen krijgen. Is dat voldoende gevuld?

“Voor dat fonds is nu voldoende geld toegezegd om het op te zetten, maar er moet nog veel meer geld in gestopt worden en het is nog maar de vraag of dat gaat lukken. Dit soort dingen zijn snel toegezegd maar de economie hoeft maar een klapje te krijgen of landen vragen begrip voor het verlagen of niet overmaken van hun bijdragen. Maar het is in ieder geval opgericht. In het klimaatbeleid lukt het helaas alleen maar met kleine stapjes, dat is soms om gek van te worden. Maar het allerbelangrijkste is nu, als je kijkt naar de Nederlandse en naar de Europese situatie, wat de Europese Commissie gaat doen. Gaat de Commissie vasthouden aan de 90%. Commissaris Wopke Hoekstra is volledig bekeerd en heeft het toegezegd. Als zij die 90% waar maken dan laat Europa, toch een van de belangrijkste economische machten zien dat het kan en dat we het ook gewoon doen. Als die besluitvorming straks wordt omgezet in wet- en regelgeving in Europa, dan heeft Europa een heel belangrijke stap gezet in de richting van klimaatneutraliteit in 2050. Daarin speelt Carbon Border Adjustment Mechanism (CBAM)en belangrijke rol. De CBAM is een grensheffing op de invoer van uitstoot-intensieve goederen die zijn geproduceerd buiten de Europese Unie. Vanaf 2026 moeten importeurs CO₂ certificaten aanschaffen voor deze goederen als onderdeel van de Green Deal. Dit is bedoeld om onze industrie te helpen tegen het concurrentienadeel van de CO₂-heffing die we zelf nu hebben”.

Luchtvaart

“De luchtvaart is er echter uitgevallen evenals de scheepvaart in Parijs. Europa heeft nu wel wat gedaan aan de scheepvaart en gaat ook iets doen aan de luchtvaart. Maar de luchtvaart blijft internationaal een van de meest ongrijpbare doelen, omdat het zo verweven is met de economie van landen en met de bereikbaarheid, ook omdat er vaak geen alternatieven zijn. Maar dat betekent wel dat alles zou moeten worden doorberekend, dat ook in de luchtvaart de vervuiler moet betalen, dus geen enkele vrijstelling, niet van btw, niet van accijnzen et cetera. Alle maatregelen waarmee je de luchtvaart bevoordeelt zouden moeten worden afgeschaft want dan heb je in ieder geval begrensd dat ze voor hun eigen schade opdraaien en verder moet je ook de luchtvaart verplichten tot biobrandstof – waterstof is te volumineus en kent nog wat technische problemen. - en brandstof van andere samenstellingen. Laat de wetenschap zich hier maar over buigen. Aangezien dat leidt tot hogere prijzen ontstaat er wel een ingewikkelde maatschappelijke discussie over de betaalbaarheid van een vliegticket voor de “kleine man”. Die hebben we in het begin ook gehad met zonnepanelen. Dat is dus de maatschappelijke val waar je niet in moet trappen, namelijk dat iedereen moet kunnen vliegen. Dat is natuurlijk niet zo. Iedereen mag vliegen maar de prijs moet wel worden doorberekend. Als het maatschappelijk schadelijke activiteiten zijn dan zul je dat schadelijke moeten wegnemen. Maar het is wel een hele lastige discussie, ook in Nederlandse klimaatbeleid, daar is draagvlak een belangrijke factor. Maar draagvlak moet je wel organiseren en ik vind dat de discussie over draagvlak dikwijls de vluchtheuvel is voor bange politici”.

Landbouw

Overigens gaat dit ook op voor de landbouw. Een belangrijke economische sector met grote verdiensten, maar ook een bedrijfstak die net als alle bedrijfstakken moet bijdragen aan de klimaatmaatregelen. Van de nieuwe Europese begroting gaat een derde naar landbouw. Geen enkele andere bedrijfstak krijgt dat voor elkaar. En van die een derde gaat 80% naar 20% van de boeren. Het verhaal gaat over die kleine boeren, maar het geld gaat naar de grote boerenbedrijven. We moeten dus niet zwichten voor die acties, maar we moeten de feiten onder ogen durven zien. Inkrimping van de veestapel is onontkoombaar en politici moeten daar niet om heen draaien. Als je dat als politicus niet durft, dan moet je een ander beroep kiezen.

Een andere afspraak die nog gemaakt is in deze COP28 is dat 134 lidstaten hebben afgesproken dat ze bij de voedselproductie rekening zullen houden met het klimaatbeleid. De vraag is nog wat dat precies betekent, maar ze hebben hiermee erkend dat voedselproductie ook schadelijk is voor het klimaat en dat daar dus iets aan moet gebeuren.

Tot slot, wat zijn de meest prangende zaken die Nederland zou moeten doen om te versnellen?

“Ik denk dat het heel goed is dat de doelstellingen van 2050 naar voren zijn gehaald en dat zichtbaar is gemaakt wat je in 2040 al moet bereiken, want 2050 is een te lange termijn, dat is over 25 jaar en daar kun je heel gemakkelijk lippendienst aan bewijzen. Voor Nederland betekent dat doorgaan wat we met elkaar hebben afgesproken in de Klimaatwet en het Klimaatakkoord en ook beseffen dat het moet worden aangescherpt. Dat betekent ook dat het volstrekt ondenkbaar is dat wij het Klimaatfonds gaan terugdraaien of de Klimaatwet gaan aanpassen”.