Vereniging van Oud-Parlementariërs

Provincie: partner of tegenstander?

Zijn de overheden elkaars partners of tegenstanders? Dit thema staat centraal op de Voorjaarsvergadering van de VOP op 22 mei 2024 in Apeldoorn.

Nederland kent als gedecentraliseerde eenheidsstaat vier bestuurslagen: Rijk, provincies, gemeenten en waterschappen. Van belang is of deze overheden elkaar in staat willen stellen om effectief maatschappelijke vraagstukken aan te pakken. Met het gericht gebruikmaken ieders specifieke instrumenten kunnen belangrijke resultaten worden behaald. En effectief beleid kan bijdragen aan het herstel van vertrouwen van de burger in de overheid. Voormalig Statenlid, IPO-secretaris en Tweede Kamerlid Jaap Jelle Feenstra heeft de 12 nieuwe provinciale Bestuursakkoorden doorgenomen: levert de verkiezingsuitslag nieuw beleid vanuit de provinciehuizen op? En waar kunnen Rijk en provincie elkaars beleid versterken en effectief samen optrekken?

Statenverkiezingen

Op 15 maart 2023 ging Nederland naar de stembus voor de verkiezing van de leden van Provinciale Staten. BBB werd in alle 12 provincies de grootste fractie. Anders dan bij de opkomst van LPF, PVV en FvD, blijkt dat BBB nadrukkelijk bereid is om bestuursverantwoordelijkheid te dragen en de daarvoor noodzakelijke compromissen met andere fracties te sluiten. In de onderhandelingen is bewust ingezet op brede coalities, zie schema. Waar BBB aan het College deelneemt, is ze er steeds in geslaagd om D66 buiten de deur te houden. Alleen aan de colleges in Utrecht en Brabant neemt BBB niet deel. De brede coalities bieden stabiliteit en draagvlak en leveren de nieuwe BBB-gedeputeerden ervaren collega-bestuurders op.

Brede Colleges van Gedeputeerde Staten

In de onderhandelingen over de nieuwe provinciale Collegeakkoorden is bewust ingezet op brede politieke samenwerking. Noord-Holland is hier duidelijk over: “Samen vormen we een goede afspiegeling van stad en platteland. Met deze brede blik gaan we voortvarend aan de slag”. Deze brede benadering hanteert ook Zuid-Holland: “Wij kiezen voor samenwerking en overbrugging van tegenstellingen en hebben een brede coalitie gevormd”. Brabant: “Onze coalitie is veelkleurig. Er is veel wat ons bindt”. En Limburg formuleert het zo: “In Limburg heeft de BBB als nieuwe partij haar verantwoordelijkheid genomen door samen met VVD, CDA, PvdA en SP te werken aan een sterke en stabiele coalitie”.

Bestuursakkoorden

De provincies presenteren zich als zelfbewuste bestuurslaag en tonen hun eigenheid en trots: Groningen is een goudomrand pronkjuweel. Fryslân is en blijft it bêste lân fan d’ierde. Drenthe heeft veel te doen, maar nog meer te bieden. Overijssel is een ondernemende provincie. Flevoland is uniek, als het ergens kan, is het hier. Gelderland is de mooiste provincie van Nederland. Utrecht is bescheiden qua oppervlakte, maar groots in durf en ambitie. En geen dierder plek voor ons op aard dan Zeeland. De onderhandelaars hebben ook herkenbare compromisteksten genoteerd. Zo geeft Groningen aan: “We houden ons aan geldende wet- en regelgeving, verdragen en akkoorden”. Direct gevolgd door: “Daarbij geldt de rechtsregel dat niemand is gehouden aan het onmogelijke”. Heel openhartig meldt Flevoland: “Wij hebben het signaal van de kiezers begrepen. Het moet anders en we geven daaraan gehoor. We gaan ons inzetten om de overheid slagvaardiger, effectiever en transparanter te maken”. Deze passage mag natuurlijk niet als kritiek op het vorige College worden opgevat en wordt dan ook direct gevolgd door: “In de vorige bestuursperiode is daarmee al een mooi begin gemaakt”. Op het gangbare beleid in de 600 pagina’s aan nieuwe bestuursakkoorden zal ik nu niet nader ingaan, maar wel op de nieuwe voorstellen in de provinciale akkoorden. Dat betreft het stikstofbeleid en het energiebeleid. 

Stikstof

Uit de teksten over landbouw, stikstof en natuur blijkt duidelijk de onrust over het door het kabinet Rutte-IV in gang gezette stikstofbeleid, waarbij verplicht uitkopen van piekbelasters rond gevoelige gebieden niet wordt uitgesloten en het halen van de reductiedoelen werd versneld van 2035 naar 2030. Alle akkoorden bevatten hier omstandige hoofdstukken over. Veel akkoorden beginnen zelfs met zo’n hoofdstuk, dat is in provincieland nog niet eerder vertoond. In wisselende formuleringen kiezen de provincies positie tegen verplicht uitkopen en tegen het versnellen van het stikstofbeleid. Groningen werkt niet mee aan regelingen waarbij de boer niet meer mag boeren. Friesland is tegen verplichte uitkoop van boeren ten behoeve van natuur. Voor Drenthe is gedwongen onteigening geen optie. Overijssel zal in deze coalitieperiode niet gedwongen onteigenen voor stikstofreductie of natuuruitbreiding. Voor Flevoland is het onbestaanbaar dat boeren gedwongen worden uitgekocht. Gelderland vindt gedwongen uitkoop niet passen. Noord-Holland spant zich tot het uiterste in om onteigening te voorkomen. Zuid-Holland: in deze Statenperiode vindt er geen gedwongen uitkoop plaats. Zeeland wijst gedwongen uitkoop van landbouwers af. Limburg werkt niet mee aan gedwongen onteigening om stikstofdoelen te halen. In Utrecht nam BBB niet aan de onderhandelingen deel en wordt voorgesteld: het uitgangspunt is en blijft vrijwilligheid. Halverwege de coalitieperiode bekijken we hoe de situatie er in de gebiedsprocessen voor staat. Tot dat moment zetten we geen gedwongen onteigening in. Zonder BBB in het college neemt Brabant een vergelijkbare positie in: omdat de intensieve veehouderij een grote bijdrage levert aan de uitstoot van stikstof in Brabant, is een grote en diverse omslag in deze sector erg belangrijk. We ondersteunen stoppende boeren om verantwoord stoppen mogelijk te maken. De nieuwe provinciebesturen laten deze ferme stellingname direct volgen met opmerkingen over het meewerken aan landelijke wetgeving en Europese verplichtingen. Zo kennen we ons loyale middenbestuur! Friesland: ons uitgangspunt is dat wij de wetten uitvoeren. Drenthe: we leven de landelijke en Europese wet- en regelgeving na. Overijssel: voor de doelen en termijnen zijn wet- en regelgeving uitgangspunt. Gelderland: de wetgeving is hiervoor het kader. Noord-Holland: we voeren de landelijke wet- en regelgeving uit. Limburg: wij committeren ons aan de wettelijke doelstellingen.

Energie

De hoofdstukken over het provinciale energiebeleid bevatten twee nieuwe punten. Allereerst nemen provincies nadrukkelijk stelling tegen de plaatsing van windturbines en zonneparken. En enkele provincies staan open voor kleinschalige vormen van kernenergie.

Windenergie

Groningen: in onze provincie is geen ruimte voor nieuwe plannen voor grootschalige wind- en zonneparken op land. Friesland toont respect voor het open landschap, nieuwe windmolens en zonnepanelen mogen daar geen afbreuk aan doen. Flevoland: ruim een kwart van de windenergie die Nederland op land opwekt, komt bij ons vandaan, we zien geen ruimte voor nieuwe windmolenlocaties. Gelderland: we willen geen nieuwe windturbine initiatieven.

Kernenergie

Zuid-Holland sluit in haar energiemix voor de energietransitie geen enkele CO2-neutrale techniek uit, in deze periode doen we onderzoek naar de potentie voor plaatsing van kleine modulaire kernreactoren. Noord-Holland wil onderzoek doen naar de voor- en nadelen van thorium en small modular reactors. Flevoland staat open voor onderzoek naar de toepassing van thorium. Brabant onderzoekt de kansen voor gesmolten-zout-reactoren. Limburg ziet mogelijke vervolgstappen voor kernenergie met Small Modular Reactors. Zeeland is bereid mee te werken aan de oplossing die het Rijk ziet rond kernenergie. En Gelderland beschouwt de bouw van een kleine modulaire reactor als een serieus alternatief met het doel om het in deze periode zo voor te bereiden dat het over 8 jaar gerealiseerd kan worden. Het is niet aan mij en zeker niet op deze plaats om over het realiteitsgehalte van deze nucleaire voornemens te oordelen. Liever verwijs ik naar marktpartijen en de wetenschap. BAM heeft in november 2023 samen met Rolls-Royce een intentieverklaring getekend voor het ontwikkelen van small modular reactors en denkt over 9 jaar een eerste SMR te kunnen leveren. Hoogleraar Wim Turkenburg verwijst naar het VK, waar de overheid in 2024 tussen 6 bedrijven wil selecteren om in 2029 een opdracht te kunnen geven voor de oplevering van een SMR in 2035. Als Nederland deze ontwikkeling afwacht, zou de bouw van een eerste SMR hier tussen 2037 en 2040 van start kunnen gaan en rond 2045 kunnen draaien.

Conclusie en voorstel

Bij het doornemen van de 12 nieuwe bestuursakkoorden valt op dat, met toch een opmerkelijke verkiezingsuitslag, de Colleges van Gedeputeerde Staten bovenal het reguliere provinciale beleid willen voortzetten, met twee opmerkelijke wijzigingen. Dat betreft het stikstofbeleid, waar veel provincies duidelijk stelling nemen tegen het verplicht uitkopen. En enkele provincies maken ruimte voor kleinschalige vormen van kernenergie. Ondanks toenemend wantrouwen, een bitterscherpe toon in het publiek debat en een forse electorale verschuiving, blijken onze provinciale volksvertegenwoordigers de bereidheid tot het overbruggen van tegenstellingen en het formuleren van breed gedragen beleidsvoorstellen nog buitengewoon goed te beheersen. Een geruststellende conclusie. Ongetwijfeld heeft menig fractie bij de beoordeling van het eindconcept een lastig punt moeten slikken, de zogenoemde “meloen”. Dat brengt me bij het volgende voorstel: het komt het onderling vertrouwen en daarmee de toekomstige samenwerking ten goede als in de laatste onderhandelingsronde elke fractie de gelegenheid wordt geboden om een moeilijk punt aan te wijzen en voor deze meloen een andere, vergelijkbare formulering aan te leveren. Elke fractie weet dat de andere fracties met de voorliggende concepttekst eigenlijk al akkoord waren, dus de nieuwe formulering kan daar inhoudelijk niet sterk van afwijken. Een doordacht en passend voorstel voorkomt dat op termijn de frustratie over de meloen allen opbreekt. Acceptatie van deze meloenvoorstellen maakt het totaal voor alle fracties meer acceptabel en leidt verplichtend tot een meer gemotiveerde start van het nieuwe bestuurscollege. Graag reik ik toekomstige onderhandelaars dit meloenvoorstel aan.

Jaap Jelle Feenstra is bestuurslid van VOP en was eerder Statenlid, IPO-secretaris en voor de PvdA 12 jaar Lid van de Tweede Kamer.