Vereniging van Oud-Parlementariërs

De voorzitter van de COP28, Dr. Sultan Al Jaber, hield  de keynotespeech bij de opening van de Vergadering van de Arctic Circle in Reykjavik in oktober jl. De Arctic Circle is de grootste jaarlijkse bijeenkomst met meer dan 2000 deelnemers uit meer dan 60 landen. Deelnemers zijn regeringsleiders, politici, beleidsmakers, wetenschappers, afgevaardigden van inheemse bevolkingsgroepen, activisten, vertegenwoordigers van bedrijfsleven en nog vele andere stakeholders.

“The world must cut 22 gigatons of greenhouse gas emissions in the next seven years to keep 1.5 C in reach. This is a massive task that will require nothing short of global unity”. De COP28 Action Agenda bevat dan ook “a practical plan of action to transform the goals of Paris into a realistic roadmap that the whole world can follow”,  aldus Sultan Al Jaber. We zullen het zien.

Maar ter voorbereiding op de uitkomsten van die Conferentie wil ik u mijn ervaringen vertellen boven de Poolcirkel. Het is juist daar waar de gevolgen van klimaatverandering zich als eerste doen voelen. Het langzaam verdwijnen van de permafrost, het afkalven van de gletsjers en de opwarming van de zee zijn belangrijke indicatoren van wat ons nog te wachten kan staan.

Mijn reis begon al een dag later omdat het niet mogelijk was via Yellowknife te reizen vanwege de hevige bosbranden. De hele stad van ruim 20.000 inwoners was geëvacueerd. Canada telde dit jaar een ongekend aantal bosbranden. Dus in plaats van vanuit Calgary vlogen we nu vanuit Edmonton met een chartervlucht naar Kukluktuk in Nunavut, aan de monding van de Coppermine rivier. Het vliegveld is niet meer dan een landingsstrip en een bouwkeet met een houten bordje “arrivals” als aankomsthal. Er wonen 1300 mensen die grotendeels leven van visvangst en jacht. De winters zijn droog en zeer koud met slechts weinig sneeuw en de zomers kil. De enige boomgroei is die van de alomtegenwoordige arctische wilg (salix arctica) die maar iets meer dan tien centimeter hoog wordt. Volgens de lokale bevolking was de dikte van het zee-ijs in de zestiger jaren zo’n twee meter terwijl dat nu nog maar 1,2 meter is. Hier gingen we aan boord van een expeditieschip voor een reis van 5000 km die ons noordwaarts zal voeren langs de eilanden van de provincie Nunavut tot 77, 29 °NB vanwaar we zullen oversteken naar Qaanaak in Groenland. Vandaar zullen we dan langs de westkust weer zuidwaarts varen naar Kangerlussuaq.

Het is moeilijk om woorden te vinden voor de uitgestrektheid, de overweldigende natuur en de diversiteit aan landschap van deze noordelijke Canadese archipel. Hier en daar ligt een kleine gemeenschap van een paar honderd inwoners met de “buitenwereld” verbonden door een bescheiden airstrip, maar verder is het land zoals het al duizenden jaren moet zijn geweest. Toendra’s in prachtige kleuren, kale rotsen waar in het broedseizoen alleen de vogels zijn en baaien waar de ijsberen ronddolen op zoek naar een prooi. Het gebied is een groot deel van het jaar niet of moeilijk toegankelijk vanwege het zee-ijs hetgeen ook verklaart waarom het zolang heeft geduurd voordat een doorgang per schip werd gevonden. Nu ik dit stuk schrijf (einde oktober) kan ik via satellietbeelden al zien dat een groot deel van de zee alweer bevroren is.

 Maar waaraan kun je nu afmeten dat het klimaat verandert? Dat is natuurlijk niet zomaar te zien als je er een keer komt, maar er zijn voldoende metingen, statistieken en getuigenissen van mensen die er al hun hele leven wonen. Die zijn overtuigend genoeg om de snelle veranderingen niet te kunnen ontkennen. In Nunavut, dat noordelijk eilandenrijk van Canada, is de gemiddelde temperatuur twee keer zo snel gestegen als in de rest van Canada: 2.3° C vergeleken met 1.7° C. De perioden dat de bevolking kan jagen worden korter omdat het ijs al eerder onbetrouwbaar wordt en juist daar vindt de traditionele jacht plaats. Het langzaam verdwijnen van de permafrost, juist langs de randen van de eilanden waar de communities zijn, heeft gevolgen voor de huizen die daar zijn gebouwd. En het tijdsbestek waarin die ontwikkelingen plaatsvinden is iets van de laatste decennia. Overigens beperken deze ontwikkelingen natuurlijk niet tot dit gebied maar betreffen ze de gehele Arctic.

Deze ontwikkelingen hebben ook een economische en politieke dimensie. Nu het gebied boven de Poolcirkel toegankelijker wordt, is er toenemende belangstelling voor de winning van olie en gas dat nog in grote hoeveelheden in het Arctisch gebied aanwezig is. Overigens wordt er al olie en gas gewonnen boven de Poolcirkel in Alaska en Rusland. Ook zou er sprake zijn van de aanwezigheid van zeldzame metalen. Dat maakt dat het gebied op toenemende belangstelling kan rekenen, juist van niet-Arctische Staten zoals China dat sinds 2013 waarnemer is bij de Arctische Raad. Het is nu nog (te) kostbaar om op grote schaal gas en olie te winnen, zeker van onder de zeebodem. Maar naarmate de toegankelijkheid van het gebied toeneemt door lange ijsvrije perioden zal ook daar verandering in kunnen komen. Waar de winning van delfstoffen- zeker van onder de zeebodem- nog veel onderzoek en expertise vergt, is een scheepvaartroute via de Noordelijke IJszee van Azië naar Europa al werkelijkheid. In 2018 heeft voor het eerst een commercieel containerschip met behulp van een ijsbreker deze route bevaren. De verwachting is dat halverwege deze eeuw de Noordelijke IJszee gedurende de hele zomer ijsvrij is en dus de weg opent voor een reguliere scheepvaartroute. Dat zal grote gevolgen hebben voor het Noordpoolgebied waar geen infrastructuur is om de scheepvaart te ondersteunen: geen havens, geen kustwacht, zeer wisselende weersomstandigheden ook in de zomer. Stel je een scheepsramp voor in dit uiterst kwetsbare gebied zoals boven onze Waddeneilanden in 2020 en 2023 is voorgekomen!

Maar terug naar mijn reis door de Arctic. Op twee derde van de reis maakten we de oversteek naar Groenland ter hoogte van Qaanaak, de noordelijkste gemeenschap in Groenland. Er wonen ruim 600 mensen. Onmiddellijk valt het verschil op met de Canadese communities. De gekleurde huizen geven de plaats een Scandinavisch aanzien, hetgeen natuurlijk niet verbaast gezien de historische en nog bestaande band met Denemarken. De bevolking leeft van visvangst (o.a. narwals onder strenge quota) en jacht(robben). Verder is er nog een visfabriek. Ook hier is het leven hard en jongeren die voor hun opleiding naar het zuiden gaan keren vaak niet meer terug.

We zullen de komende 6 dagen langs de westkust zuidwaarts varen tot Kangerlussuaq waar de enige internationale luchthaven ligt en vanwaar we zullen terugvliegen. Excursies naar het vasteland per zodiac zijn hier onzeker vanwege het weer. Bij mist is het niet mogelijk om een goede landingsplaats te vinden en eventuele ijsberen te zien. Bij elke landing staan op hoge plekken zogenaamde “beerwachten” met geladen geweer (ook al zullen ze pas bij uiterste noodzaak schieten). Zij geven het gebied aan waarbinnen we ons vrij kunnen bewegen. We zullen nog twee keer een landing kunnen maken alvorens aan te komen in Ilulissat (4900 inwoners) gelegen aan Disko Bocht, de plaats waar de ijsbergen “geboren” worden. Deze plek is verantwoordelijk voor het merendeel van het ijs dat in de oceaan terechtkomt. Hoogstwaarschijnlijk is de ijsberg die de ondergang van de Titanic werd ook afkomstig geweest uit deze baai. Per dag komt er 1,2 ton ijs afkomstig van de ijskap en de gletsjer terecht in de Kangia IJsfjord, ongeveer 46 km³ per jaar (genoeg om de Verenigde Staten een heel jaar van water te voorzien). Bij het gletsjerfront breekt het ijs af en zoekt zijn weg naar zee als ijsberg. Maar de hoeveelheid ijs die jaarlijks afbreekt, is de laatste 10 jaar meer dan verdubbeld. De positie van het gletsjerfront beweegt zich in de pas met de klimaatverandering. Van 1950 tot einde jaren 90 was het front stabiel; daarna begon het zich terug te trekken en werd het dunner en sneller van 20 tot 40 meter per dag. Oorzaken zijn onder meer stijging van de temperatuur van het zeewater en meer smeltwater dat door de ijskap heen stroomt. De baai met al die ijsbergen is indrukwekkend, zeker als je er per zodiac tussen vaart.

We gaan van boord in Kangerlussuaq waar zich ook de enige internationale luchthaven van Groenland bevindt. Het is ook een van de weinige plekken waar je de ijskap nog werkelijk kunt zien en ervaren. De ijskap bedekt 85% van Groenland en is met een oppervlakte van 1.8 miljoen km² vijf keer zo groot als Duitsland. Met een klein busje bestuurd door een gepensioneerde Deense buschauffeur rijden we in ruim twee uur naar het noorden langs de enige weg die Groenland rijk is. De weg is een voormalige testweg van een autofabrikant, maar zit nu vol kuilen. De lichte sneeuwval helpt het “poolgevoel” te versterken. De uitzichten zijn prachtig, vooral als je langs uitlopers van de Russellgletsjer komt en het landschap weerspiegelt ziet in glashelder water. Voor de ijskap kan ik geen beschrijving geven: zo wijd, zo wit en zo eindeloos, nog versterkt door de bewolking die het reliëf ontneemt.  Dat brengt mij weer terug naar het begin van mijn verhaal, namelijk de COP28 die nu plaatsvindt. Veel deelnemers konden hun tranen amper bedwingen bij het slotakkoord van Parijs, maar heeft dat nu werkelijk tot actie geleid? In het Verenigd Koninkrijk is de datum om de zelfopgelegde doelstellingen te bereiken inmiddels alweer 5 jaar naar achteren geschoven en zijn nieuwe concessies gegeven voor het boren naar olie en gas ten noorden van Schotland. Ook in ons eigen land zijn wel veel voornemens opgepakt, maar ontbreekt concrete actie. Elders in de wereld is men meer bezig met het bestrijden van elkaar dan met het bestrijden van de gevolgen van de onmiskenbare klimaatopwarming. Ik hoop dat het “practical plan COP 28” van Sultan Al Jaber ons inderdaad in staat stelt om wereldwijd noodzakelijke stappen te zetten om de gevolgen te dempen. Ik kom er in het nieuwe jaar op terug.