Vereniging van Oud-Parlementariërs

Wiedervereinigung en Finlandisering

Boeiende seminars in Berlijn

Op de avond dat de Muur in Berlijn viel huilde de vader van Andrea Wicklein, voormalig lid van de Duitse Bondsdag. Het waren geen tranen van vreugde, maar van verdriet: voor de tweede keer in zijn leven verdween waarin hij ooit met hart en ziel in geloofde. In 1945 was dat met de ineenstorting van het Derde Rijk, waarmee hij zich als lid van de Hitlerjugend zo verbonden voelde. En nu, in 1990, stond hij als lid van de SED, de communistische partij van de DDR, opnieuw met lege handen. Deze anekdote werd verteld op het seminar ‘Van dictatuur naar democratie’ in oktober van dit jaar in de Bondsdag. Diverse sprekers maakten de balans op van ruim dertig jaar Wiedervereinigung.

De eenwording heeft veel goeds gebracht: vrijheid en democratie in de voormalige DDR, eenwording van een verscheurd land en natuurlijk ook welvaart. Toch ontstond bij veel voormalige bewoners van de DDR ook het gevoel in het nieuwe Duitsland tweederangsburgers te zijn geworden. Topposities kwamen in handen van West-Duitsers en vroegere Oost-Duitse leidinggevenden verdwenen om diverse redenen van het toneel. De eenwording was vooral een overname, waarbij de West-Duitse structuren leidend waren. Overigens, vrijwel niemand zou terug willen naar de situatie van vóór 1990 en separatisme is volledig afwezig en dat kan lang niet van alle vroegere lidstaten van het Warschaupact worden gezegd.

Vooral jongeren hebben niet meer het gevoel een Ossi of een Wessi te zijn, maar toch is de opwaartse sociale mobiliteit in de voormalige DDR gering. Zo doceren aan de Humboldt-universiteit in Berlijn nauwelijks hoogleraren uit het oosten van Duitsland. Zorgwekkend is toch dat rechts-extremisme vooral wortel schiet in de voormalige DDR en weigert zo’n 35 procent van de Oost-Duitsers te stemmen. Landelijke politieke partijen als de SPD of de CDU hebben nauwelijks aanhang en slagen er niet in veel leden te winnen in het oosten. In een onderzoek naar de vraag of er nog steeds verschillen zijn tussen Oost- en West-Duitsers antwoordde 60 procent van de Oost-Duitsers met ‘ja’, terwijl 80 procent van de West-Duitsers van mening was dat die waren verdwenen. Toch, zo onderstreepte een van de sprekers: vooral in de DDR-tijd waren de burgers in dat land in de eerste plaats tweederangsburgers. Maar zorgen over de eenwording die zich in een duizelingwekkend tempo had voltrokken zijn er wel degelijk.

Een paar maanden eerder, in juni, vond een seminar plaats in Helsinki over het onderwerp Finlandisering. In de geschiedenis heeft Finland enorm geleden onder het nabuurschap van eerst Rusland en later de Sovjet-Unie. De Winteroorlog van 1939 werd gevolgd door een jarenlange strijd aan de zijde van de nazi’s tegen het buurland. Na de Tweede Wereldoorlog kon alleen een strikte neutraliteit garanderen dat Finland onafhankelijk bleef. Onder president Kekkonen kreeg het fenomeen ‘Finlandisering’ vorm, wat in feite inhield dat het land zich onthield van iedere vorm van kritiek op de Sovjet-buren. Kritiek op het buurland was taboe, zowel voor pers als publiek. Kortom, er was sprake van je reinste zelfcensuur.

Helemaal ondenkbaar was een beweging die zich sterk zou maken voor aansluiting bij de NAVO. 24 februari 2022 betekende een abrupte verandering van die koers. De inval in de Oekraïne riep weer allerlei herinneringen op aan 1939 en het gevoel van bedreigd te worden door Rusland werd heel manifest: waarom zou Rusland wel het ene buurland aanvallen en het andere niet? De steun voor het aanvragen van het NAVO-lidmaatschap door Finland geniet momenteel grote aanhang. Slechts een kleine minderheid van de bevolking zou daarvan willen afzien.

Het NAVO-lidmaatschap van Finland lijkt slechts een kwestie van tijd te zijn. Finland en Duitsland, de onderwerpen van de twee seminars, treffen elkaar dan in het militaire bondgenootschap de NAVO. Finland, een land met vijf miljoen inwoners en drie miljoen sauna’s, zal een sterk leger inbrengen met maar liefst 280 duizend soldaten. Daarmee overtreft dit dienstplichtigenleger de omvang van de Duitse krijgsmacht. Maar in Finland weet men: het buurland is niet te vertrouwen, terwijl in Duitsland nog steeds de naïeve hoop gekoesterd wordt dat Wandel durch Handel misschien niet nu, maar ooit weer eens realiteit zou kunnen worden.