TNO: transities en vernieuwingen
Op 11 mei bezocht de VOP TNO. Het begon met een fascinerend panorama van grensverleggende ontwikkelingen van Susan Swarte, lid van de RvB en cfo, met duurzaamheid en circulaire economie als centrale thema’s. Het toegepast onderzoek – applied technology – strekt zich uit over alle maatschappelijk relevante sectoren, zoals elektrische auto’s, zonnecellen, vaccinaties, zelfscanners (AH), stikstofmeting, circulair beton, alternatieve energiebronnen etc. Het betreft onderzoek zowel als demonstraties. TNO werkt op eigen titel én in opdracht van overheden en universiteiten en van bedrijven. Onafhankelijkheid van het onderzoek wordt gewaarborgd. Naast grote bedrijven komt ook het mkb met weinig eigen expertise aan zijn trekken. Via licenties vindt in bedrijven en overheid valorisatie plaats. Doelstelling van TNO is versterking van het duurzaam verdienvermogen in Nederland, gericht op concurrentiekracht en verbetering van het menselijk welzijn. Voor succesvolle meting van en controle op het doorlópen van de diverse stadia van innovatie bestaat het format van het technological readiness level van fundamenteel onderzoek via toegepast onderzoek (van TNO) naar innovatieve processen in overheidsdiensten en bedrijven. Inmiddels heeft TNO zelf ook al 38 bedrijven gestart. Financiering van TNO vindt plaats via 50% publiek geld (EZK) en 50% door publieke en private opdrachten, hieronder ook begrepen talrijke EU-projecten. Hierdoor wordt ook internationalisering en intensievere samenwerking met zusterorganisaties verzekerd.
Industrie 4.0
De hoofdmoot van het bezoek was gewijd aan digitalisering en kunstmatige intelligentie (AI), aan ons gepresenteerd door Scientific Advisor prof. Peter Werkhoven. Bevlogen schilderde hij, hoe na de eerste drie industriële revoluties - de stoommachine in de 18e eeuw, gevolgd door de revolutie in de 19e eeuw met reeksen nieuwe technologieën, en de derde revolutie, die van de computers op de werkvloer vanaf 1970 en de automatisering - hele nieuwe vormen en verfijnde interacties van geautomatiseerde systemen, robots, en digitale systemen zich verspreiden over steeds meer sectoren. Deze nieuwe fase is bekend onder de benaming Industrie 4.0, die voor het eerst wordt gemunt in 2011.
De revoluties zijn evolutionaire processen, die elkaar in intensiteit steeds sneller opvolgen. Industrie 4.0 heeft net als de voorgaande drie een enorme potentie. Zij doet door de weergaloze interacties van informatie, data, de fysieke, digitale en biologische wereld samensmelten. Het is de integratie van kunstmatige intelligentie (AI), robotica, het Internet of Things (IoT), 3D-printing, genetische manipulatie, quantum computing en andere technologieën. Deze datarevolutie en de onstuitbare ontwikkeling van algoritmes creëert hele nieuwe omgevingen, die zowel zeer profijtelijke en lofwaardige effecten voor verfijning en vernieuwing van producten en diensten alsook de nodige hoofdpijndossiers kunnen opleveren, zoals we in eigen land pijnlijk ervaren. En natuurlijk kunnen al deze processen ook voor politieke en criminele doeleinden worden gebruikt en vooral misbruikt. De veiligheidsdiensten kunnen hierover meepraten. Ook is de vraag, in hoeverre op zulke ontwikkeling nog serieuze democratische controle kan worden uitgeoefend.
Digitale autonomie
Er is in de wereld een strijd om digitale autonomie gaande tussen de VS en China. De EU heeft steeds meer terrein verloren. In quantum computing zijn de Amerikanen en de Chinezen de enig overgebleven spelers, in 5G hebben de VS 27%, de Chinezen 60%(!), terwijl de EU met een schamele 11% marktaandeel achteraanloopt. In AI is het al niet beter: de VS gaat met 40% aan kop, gevolgd door China met 32% en de EU als hekkensluiter met 12%. Verwacht wordt dat binnen 10 jaar 70% van de toegevoegde waarde in de wereldeconomie digitaal gestuurd zal zijn.
De EU heeft geen Big Tech. Die boot is gemist. Zij heeft wel een formidabele kracht in huis met haar regelgeving, standard setting, die wereldwijd kaders stelt en tot navolging dwingt. EU-standaarden worden gedreven door het scheppen van een gelijk economisch en juridisch speelveld, maar ook door bredere waarden, zoals klimaat en mensenrechten. Op 22 november 2022 heeft de EU Raad de Digital Services Act en de Digital Markets Act goedgekeurd. Hiermee wordt de ontwikkeling van platforms aan regels gebonden en krijgen gebruiker en consument betere bescherming tegen digitale manipulatie. Op het ogenblik is de EU middenin de onderhandelingen over een AI Act. Deze Act behandelt alle randvoorwaarden en de daaraan verbonden vereisten voor verdere ontwikkeling: innovatie, investeringsfaciliteiten, governance, mensenrechten en sociale aspecten, en Hoog Risico AI, waaronder persoonsidentificatie, veiligheid en cyber, kritische infrastructuur, onderwijs, politie, migratie, personeelsselectie. De gevolgen voor de arbeidsmarkt zijn immens. In de westelijke wereld gaat AI 2/3 van de banen beïnvloeden, terwijl 25% van de bestaande banen zal verdwijnen. Verwacht wordt dat wereldwijd 300 miljoen nieuwe banen ontstaan met multipliers en dat over 10 jaar het wereld BNP jaarlijks met 7% zal stijgen.
In 1997 versloeg een IBM-schaakmachine wereldkampioen Gasparov en in 2016 bleef AlphaGo (Alphabet, Google) wereldkampioen Go, Lee Sedol, de baas. Onlangs lanceerde Open AI (met Miceosoft) ChatGPT, wat nogal wat ophef veroorzaakte. Het is een prototype van een chatbot met kunstmatige intelligentie, ontwikkeld door Open AI en getraind op menselijke taal. Buiten de taal is het nog onbetrouwbaar. Insgelijks lanceert Google Bard, de overgang van een zoekmachine naar een antwoordmachine. Hybride AI en Super AI staan voor de deur. AI krijgt trekken van menselijke intellectualiteit. Het fundamenteel verschil tussen mens en machine blijft natuurlijk bestaan. De machine kan niet redeneren – althans nog niet, maar ook dit proces is onderweg - hij heeft geen bewustzijn, geen emoties, hij kan niet ongehoorzaam zijn. Maar de machine kan anderzijds wel veel meer, of liever, beter dan de mens. Hij vergeet niets, de verbluffende versnelling neemt alleen maar toe alsmede de precisie. De kolossale hoeveelheden data maken door interacties grote stappen voorwaarts mogelijk, ook als onmisbare steun voor de overheid bij duurzaamheid, energietransitie, de zorg, onderwijs, veiligheid, etc. Opleiding en training zijn essentieel, de arbeidsmarkt verandert (weer) fundamenteel. Stel je voor de AI-impact op mobiliteit en logistiek, bouw en infrastructuur, gezondheid, defensie en veiligheid alsmede de smart industry. Voor hele beroepssectoren gaat het perspectief er heel anders uitzien, neem maar juristen, accountants, administratie, vertalers, onderzoekers. Zo kunnen we doorgaan. De dreiging van manipulatie wordt ook groter. Autocratische regiems en criminele organisaties zullen AI voor eigen doelen gebruiken, zoals gezichtsherkenning, cyberaanvallen, terrorisme enz. Hierbij staan (individuele) veiligheid en vrijheid van de burger rechtstreeks op het spel.
Ethische aspecten, Politieke verantwoordelijkheid
Door de combinatie van AI en quantum computing ontstaat een dusdanige rekenkracht, dat er een zichzelf ontwikkelende taal ontstaat, die menselijke vermogens te boven gaat. Er is een serieus risico, dat die onbeheersbaar wordt. De ethische zorgen nemen zienderogen toe: manipulatie, privacy, specifieke regulering, plagiaat, gevaarlijke coderingen. Zelfs ceo’s van ondernemingen krijgen natte voeten. De peetvader van AI, Geoffrey Hinton, heeft zijn functie bij Google eraan gegeven: hij vindt het allemaal te bedreigend. Hij staat niet alleen. Het woord is onherroepelijk aan de politiek en de overheden. Een grote zorg is, dat in politieke en ambtelijke kringen het inzicht en het overzicht volstrekt onvoldoende is. Toch zal urgent moeten worden gewerkt aan effectief toezicht op de processen en aan het kweken van vertrouwen naar de burgers. De EU zal opnieuw conform haar reputatie als internationale regelgever het voortouw moeten nemen bij het in toom houden van ontwikkelingen, die zonder effectieve regelgeving beangstigend kunnen worden.
Reacties
Log in om de reacties te lezen en te plaatsen